Skoða frumkóða fyrir Endurnýjanleg orka

[[Mynd:Pretty flamingos - geograph.org.uk - 578705.jpg|thumb|230px|Vindmyllur í [[Norðvestur-England]]i. Vindmyllur umbreyta [[vindorka|vindorku]] í rafmagn.]]
'''Endurnýjanleg orka''' er [[orka]] sem kemur frá [[endurnýjanleg auðlind|endurnýjanlegri orkulind]] sem minnkar ekki, heldur endurnýjar sig stöðugt þegar tekið er af henni og helst þannig í jafnvægi. Endurnýjanlegar orkulindir eru til dæmis [[sólarljós]], [[vindur]], hreyfingar [[vatn]]s og [[jarðhiti]].<ref>{{cite journal |last1=Owusu |first1=Phebe Asantewaa |last2=Asumadu-Sarkodie |first2=Samuel |title=A review of renewable energy sources, sustainability issues and climate change mitigation |journal=Cogent Engineering |date=2016 |volume=3 |issue=1 |pages=1167990 |doi=10.1080/23311916.2016.1167990 |doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal | last1 = Ellabban | first1 = Omar | last2 = Abu-Rub | first2 = Haitham | last3 = Blaabjerg | first3 = Frede | year = 2014 | title = Renewable energy resources: Current status, future prospects and their enabling technology | journal = [[Renewable and Sustainable Energy Reviews]] | volume = 39 | pages = 748–764 [749] | doi = 10.1016/j.rser.2014.07.113 }}</ref> Nýting endurnýjanlegra orkulinda getur verið [[sjálfbærni|sjálfbær]]; en stundum er hún það ekki, eins og þegar [[lífmassi]] er nýttur hraðar en hann nær að endurnýja sig.<ref name="CarbonBrief1">{{cite web|url=https://www.carbonbrief.org/biomass-subsidies-not-fit-for-purpose-chatham-house|title=Biomass subsidies 'not fit for purpose', says Chatham House|first=Jocelyn|last=Timperly|date=23 February 2017|publisher=Carbon Brief Ltd © 2020 - Company No. 07222041|access-date=31. október 2020|archive-date=6 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201106210822/https://www.carbonbrief.org/biomass-subsidies-not-fit-for-purpose-chatham-house|url-status=live}}</ref><ref name="SciAm">{{cite web |url=https://www.scientificamerican.com/article/congress-says-biomass-is-carbon-neutral-but-scientists-disagree/|title=Congress Says Biomass Is Carbon Neutral but Scientists Disagree - Using wood as fuel source could actually increase CO2 emissions|last1=Harvey|first1=Chelsea|last2=Heikkinen|first2=Niina|date=23 March 2018|publisher=Scientific American|access-date=31. október 2020|archive-date=1 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101214057/https://www.scientificamerican.com/article/congress-says-biomass-is-carbon-neutral-but-scientists-disagree/|url-status=live}}</ref> Hagnýting endurnýjanlegrar orku á sér oftast stað á stórum skala, en hentar líka fyrir [[dreifbýli]] og [[þróunarland|þróunarlönd]] þar sem orkan skiptir miklu máli fyrir [[þróun]] samfélaga.<ref>{{Cite journal |last=Alazraque-Cherni |first=Judith |date=1 April 2008 |title=Renewable Energy for Rural Sustainability in Developing Countries |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0270467607313956 |url-status=live |journal=Bulletin of Science, Technology & Society |volume=28 |issue=2 |pages=105–114 |doi=10.1177/0270467607313956 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210319030916/https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0270467607313956 |archive-date=19 March 2021 |access-date=2 December 2020 |s2cid=67817602}}</ref><ref>World Energy Assessment (2001). [http://www.undp.org/energy/activities/wea/drafts-frame.html Renewable energy technologies] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070609101755/http://www.undp.org/energy/activities/wea/drafts-frame.html|date=9 June 2007}}, p. 221.</ref> Hagnýting endurnýjanlegrar orku fer oft saman við [[rafvæðing]]u sem hefur ýmsa kosti, meðal annars þann að vera [[hrein orka]] þar sem hennar er neytt.<ref>{{cite journal |last1=Armaroli |first1=Nicola |author-link=Nicola Armaroli |last2=Balzani |first2=Vincenzo |author-link2=Vincenzo Balzani |year=2011 |title=Towards an electricity-powered world |journal=[[Energy and Environmental Science]] |volume=4 |issue=9 |pages=3193–3222 |doi=10.1039/c1ee01249e}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Armaroli |first1=Nicola |last2=Balzani |first2=Vincenzo |year=2016 |title=Solar Electricity and Solar Fuels: Status and Perspectives in the Context of the Energy Transition |journal=[[Chemistry – A European Journal]] |volume=22 |issue=1 |pages=32–57 |doi=10.1002/chem.201503580 |pmid=26584653}}</ref>

Frá 2011 til 2021 hefur hlutur endurnýjanlegrar orku í raforkuframleiðslu heimsins vaxið úr 20% í 28%. Á sama tíma hefur hlutur [[jarðefnaeldsneyti]]s minnkað úr 68% í 62% og hlutur [[kjarnorka|kjarnorku]] minnkað úr 12% í 10%. Hlutur vatnsafls minnkaði úr 16% í 15%, en hlutfall vindorku jókst úr 2% í 10%. Hlutfall orku úr lífmassa og jarðhita fór úr 2% í 3%. Uppsett orka er 3.146 gígavött í 135 löndum, og 156 lönd hafa sett lög um endurnýjanlega orku.<ref>{{cite journal |title=Renewables 2022 |journal=Global Status Report |date=14 June 2019 |issue=renewable energies |page=44 |url=https://www.ren21.net/reports/global-status-report/ |access-date=5 September 2022}}</ref> Árið 2021 var nær helmingur aukningar í nýtingu endurnýjanlegrar orku í [[Kína]].<ref>{{Cite web |title=Renewables – Global Energy Review 2021 – Analysis |url=https://www.iea.org/reports/global-energy-review-2021/renewables |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211123021051/https://www.iea.org/reports/global-energy-review-2021/renewables |archive-date=23. nóvember 2021 |access-date=2021-11-22 |website=IEA}}</ref>

Á heimsvísu er áætlað að um 10 milljón störf séu í endurnýjanlega orkugeiranum, flest við framleiðslu á [[sólarsella|sólarsellum]].<ref>{{Cite web|title=Renewable Energy and Jobs – Annual Review 2020 |url=https://www.irena.org/publications/2020/Sep/Renewable-Energy-and-Jobs-Annual-Review-2020|access-date=2. desember 2020|website=irena.org|date=29 September 2020 |archive-date=6. desember 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201206154355/https://irena.org/publications/2020/Sep/Renewable-Energy-and-Jobs-Annual-Review-2020|url-status=live}}</ref> Framleiðsla á endurnýjanlegri orku hefur þróast hratt og orðið hagkvæmari og ódýrari um leið og hlutur hennar í heildarorkunotkun heimsins hefur farið vaxandi.<ref>{{cite web|url=https://www2.deloitte.com/insights/us/en/industry/power-and-utilities/global-renewable-energy-trends.html|title=Global renewable energy trends |website=Deloitte Insights|access-date=28. janúar 2019|archive-date=29. janúar 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190129005932/https://www2.deloitte.com/insights/us/en/industry/power-and-utilities/global-renewable-energy-trends.html|url-status=live}}</ref> Stór hluti af nýrri rafmagnsframleiðslu heimsins byggist á endurnýjanlegum orkulindum.<ref>{{Cite web|title=Renewable Energy Now Accounts for a Third of Global Power Capacity |url=https://www.irena.org/newsroom/pressreleases/2019/Apr/Renewable-Energy-Now-Accounts-for-a-Third-of-Global-Power-Capacity|access-date=2. desember 2020|website=irena.org|date=2. apríl 2019 |archive-date=2. apríl 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402133504/https://www.irena.org/newsroom/pressreleases/2019/Apr/Renewable-Energy-Now-Accounts-for-a-Third-of-Global-Power-Capacity|url-status=live}}</ref> Í flestum löndum eru sólarorkuver eða vindorkuver ódýrustu endurnýjanlegu orkukostirnir.<ref name="IEA Renewables 2020">{{cite report | author= IEA | year= 2020 | title= Renewables 2020 Analysis and forecast to 2025 | url= https://www.iea.org/reports/renewables-2020 | access-date= 27. apríl 2021 | page= 12 | archive-date= 26. apríl 2021 | archive-url= https://web.archive.org/web/20210426063553/https://www.iea.org/reports/renewables-2020 | url-status= live }}</ref>

Mörg lönd uppfylla yfir 20% af orkuþörf sinni með endurnýjanlegri orku og í nokkrum fjölda ríkja stendur endurnýjanleg orka undir yfir helmingi raforkuframleiðslu.<ref>{{Cite journal |last1=Ritchie |first1=Hannah |last2=Roser |first2=Max |last3=Rosado |first3=Pablo |date=2020-11-28 |title=Energy |url=https://ourworldindata.org/renewable-energy |journal=Our World in Data}}</ref> Fjögur lönd framleiða 100% af sinni raforku með endurnýjanlegri orku: [[Albanía]], [[Paragvæ]], [[Ísland]] og [[Lýðstjórnarlýðveldið Kongó]].<ref>{{Cite web |last=Sensiba |first=Jennifer |date=2021-10-28 |title=Some Good News: 10 Countries Generate Almost 100% Renewable Electricity |url=https://cleantechnica.com/2021/10/28/some-good-news-10-countries-generate-almost-100-renewable-electricity/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211117140228/https://cleantechnica.com/2021/10/28/some-good-news-10-countries-generate-almost-100-renewable-electricity/ |archive-date=17 November 2021 |access-date=2021-11-22 |website=CleanTechnica}}</ref> Áætlað er að markaðurinn fyrir endurnýjanlega orku muni vaxa hratt á [[2021-2030|3. áratug]] 21. aldar. Samkvæmt [[Alþjóðaorkustofnunin]]ni þurfa 90% af raforkuframleiðslu heimsins að koma frá endurnýjanlegum orkulindum ef takast á að ná [[kolefnishlutleysi]] fyrir árið 2050.<ref name=":0">{{Cite web |title=Net Zero by 2050 – Analysis |url=https://www.iea.org/reports/net-zero-by-2050 |access-date=2023-03-19 |website=IEA |language=en-GB}}</ref> Sumar rannsóknir benda til þess að skipti yfir í 100% endurnýjanlega orku á öllum sviðum orkunotkunar - raforku, húshitun, flutningum og iðnaði - séu bæði möguleg og fýsileg.<ref name="Bogdanov-2021">{{Cite journal |last1=Bogdanov |first1=Dmitrii |last2=Gulagi |first2=Ashish |last3=Fasihi |first3=Mahdi |last4=Breyer |first4=Christian |date=2021-02-01 |title=Full energy sector transition towards 100% renewable energy supply: Integrating power, heat, transport and industry sectors including desalination |journal=Applied Energy |language=en |volume=283 |pages=116273 |doi=10.1016/j.apenergy.2020.116273 |issn=0306-2619 |doi-access=free}}</ref><ref name="Teske-2019">{{Cite book |url=https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-030-05843-2 |title=Achieving the Paris Climate Agreement Goals |journal=<!---->|year=2019 |language=en |doi=10.1007/978-3-030-05843-2|isbn=978-3-030-05842-5 |s2cid=198078901 |editor-last1=Teske |editor-first1=Sven }}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Jacobson |first1=Mark Z. |last2=von Krauland |first2=Anna-Katharina |last3=Coughlin |first3=Stephen J. |last4=Dukas |first4=Emily |last5=Nelson |first5=Alexander J. H. |last6=Palmer |first6=Frances C. |last7=Rasmussen |first7=Kylie R. |date=2022 |title=Low-cost solutions to global warming, air pollution, and energy insecurity for 145 countries |url=http://xlink.rsc.org/?DOI=D2EE00722C |journal=Energy & Environmental Science |volume=15 |issue=8 |language=en |pages=3343–3359 |doi=10.1039/D2EE00722C |s2cid=250126767 |issn=1754-5692}}</ref> Endurnýjanlegar orkulindir finnast nánast um allan heim, andstætt jarðefnaeldsneyti, sem finnst í vinnanlegu magni aðeins í nokkrum ríkjum. Aukin notkun endurnýjanlegrar orku hefur því veruleg áhrif á [[orkuöryggi]], [[loftslagsbreytingar]] og efnahagslíf einstakra ríkja.<ref name="International Energy Agency 2012">{{cite web |url=https://webstore.iea.org/energy-technology-perspectives-2012 |title=Energy Technology Perspectives 2012 |author=International Energy Agency |year=2012 |access-date=2. desember 2020 |archive-date=28. maí 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200528013114/https://webstore.iea.org/energy-technology-perspectives-2012 |url-status=live }}</ref> Eitt af því sem stendur í vegi fyrir hagnýtingu endurnýjanlegrar orku eru styrkir til vinnslu á jarðefnaeldsneyti.<ref>{{Cite journal|last=Timperley|first=Jocelyn|date=2021-10-20|title=Why fossil fuel subsidies are so hard to kill|url=https://www.nature.com/articles/d41586-021-02847-2|journal=Nature|volume=598|issue=7881 |pages=403–405|doi=10.1038/d41586-021-02847-2|pmid=34671143|bibcode=2021Natur.598..403T|s2cid=239052649|access-date=22. nóvember 2021|archive-date=17 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211117190044/https://www.nature.com/articles/d41586-021-02847-2|url-status=live}}</ref> Alþjóðlegar skoðanakannanir hafa sýnt mikinn stuðning almennings við endurnýjanlega orkukosti eins og sólarorku og vindorku.<ref name="UNEP">{{cite web |title = Global Trends in Sustainable Energy Investment 2007: Analysis of Trends and Issues in the Financing of Renewable Energy and Energy Efficiency in OECD and Developing Countries |url = http://www.unep.org/pdf/72_Glob_Sust_Energy_Inv_Report_(2007).pdf |website = unep.org |publisher = United Nations Environment Programme |access-date = 13 October 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160304114134/http://www.unep.org/pdf/72_Glob_Sust_Energy_Inv_Report_(2007).pdf |archive-date = 4 March 2016 |page = 3 |year = 2007 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Sütterlin|first1=B.|last2=Siegrist|first2=Michael|date=2017|title=Public acceptance of renewable energy technologies from an abstract versus concrete perspective and the positive imagery of solar power|journal=Energy Policy|volume=106|pages=356–366|doi=10.1016/j.enpol.2017.03.061}}</ref> Árið 2022 gaf Alþjóðaorkustofnunin út tilmæli til aðildarríkja um að fjarlægja lagalegar og fjárhagslegar hindranir sem stæðu í vegi fyrir aukningu framleiðslu á endurnýjanlegri orku, til að ná markmiðinu um kolefnishlutleysi árið 2050.<ref>{{Cite web |title=Executive summary – Renewables 2022 – Analysis |url=https://www.iea.org/reports/renewables-2022/executive-summary |access-date=2023-03-13 |website=IEA |language=en-GB}}</ref>

== Skilgreining ==
Ekki má rugla saman hugtökunum „endur'''nýtan'''legur“ og „endur'''nýjan'''legur“. Orðið „endurnýtanlegur“ vísar til þess að hægt sé að nýta eitthvað aftur. Sem dæmi má nefna [[dagblað|dagblöð]] og [[flaska|flöskur]] sem við förum með til [[endurvinnsla|endurvinnslu]]. Orðið „endurnýjanlegur“ vísar hins vegar til þess að eitthvað endurnýjar sig þegar tekið er af því. Einnig kemur fyrir að hugtökunum „sjálfbær“ og „endurnýjanlegur“ er ruglað saman, en hafa skal í huga að sjálfbærni lýsir því hvernig orkulind er nýtt en endurnýjanleiki lýsir eðli hennar. Ekki er rétt að segja að orka sé endurnýtanleg, og ekki er heldur alveg rétt að segja að orka sé endurnýjanleg. Það sem átt er við þegar talað er um endurnýjanlega orku er að hún komi frá endurnýjanlegri orkulind.<ref>{{vefheimild|url=https://isor.is/jardhiti/endurnyjanlegar-orkulindir/|titill=Endurnýjanlegar orkulindir|vefsíða=ÍSOR|skoðað=21.6.2023}}</ref>

Samkvæmt tilskipun [[Evrópusambandið|Evrópusambandsins]] frá árinu [[2009]] er endurnýjanleg orka skilgreind þannig: orka sem ekki kemur frá [[jarðefnaeldsneyti]] heldur úr endurnýjanlegum orkulindum, þ.e.a.s. [[sólin|sól]], [[vindur|vindi]], [[jarðhiti|jarðhita]], [[sjávarfallaorka|haforku]], [[lofthiti|lofthita]], varma úr grunn-  og yfirborðsvatni og [[vatnsorka|vatnsorku]], [[lífmassi|lífmassa]], [[haugagas|hauggas]]i, [[skólphreinsun|skolphreinsistöðvum]] og [[lífgas]]i.<ref>http://www.eutrainingsite.com/download/newsletter_june_2009.pdf{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}, skoðað 1.apríl 2010</ref>

== Orkulindir ==

Orkulindir jarðefna, þ.e. [[olía|olíu]], [[kol]]a og [[gas]]s, teljast ekki endurnýjanlegar sökum þess hversu langur nýmyndunartími þeirra er miðað við nýtingarhraðann.<ref>http://www.landsvirkjun.is/i-orkuumraedunni/nr/780{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}</ref> Ekki er vitað með nákvæmni hversu langan tíma jarðefnaeldsneyti er að myndast, en ljóst er að um er að ræða þúsundir eða milljónir ára, eftir aðstæðum. Flest ef ekki öll lönd eru mjög háð jarðefnaeldsneyti, en sökum þess hversu hratt gengur á þær birgðir sem til eru, með tilheyrandi verðhækkunum, sem og losun [[koltvísýringur|koltvísýrings]] (CO2) við [[bruni|bruna]] þess, hefur þörfin fyrir endurnýjanlega orkugjafa aukist til muna undanfarin ár.<ref>http://www.geotech.org/survey/geotech/Oil.pdf, skoðað 1.apríl</ref>

=== Jarðhiti ===
[[Mynd:NesjavellirPowerPlant edit2.jpg|thumb|Jarðhiti er endurnýjanleg orkuauðlind sé hún nýtt á sjálfbæran hátt ([[Nesjavallavirkjun]])]]
{{Aðalgrein|Jarðhiti}}
Hugtakið jarðhiti er í dag fyrst og fremst notað um það fyrirbæri þegar heitt vatn og gufa koma upp úr jörðinni á svokölluðum jarðhitasvæðum, auk fyrirbæra sem tengjast þessu, s.s. efnaútfellingar. Þessi svæði skiptast í [[lághitasvæði|lág-]] og [[háhitasvæði]].  Forsenda jarðhita í þessum skilningi er að jarðskorpan sé gljúp sem gerir vatni kleift að hripa niður og flytja svo með sér varmaorku frá neðri jarðlögum. Hitastigið hækkar eftir því sem neðar dregur og á það sérstaklega við á [[eldstöð|eldfjallasvæðum]] og [[heitur reitur|heitum reitum]] líkt og á [[Ísland]]i.<ref>{{vísindavefurinn|2687|Hvað er jarðhiti?|höfundur=Guðmundur Pálmason|dags=25.9.2002}}</ref> Orðið „jarðvarmi“ er notað um orkuna þegar greina þarf á milli jarðhitans sem almenns fyrirbæris og orkunnar sem berst með [[vatn]]i og [[gufa|gufu]] upp til yfirborðsins.<ref>{{cite book|author=Guðmundur Pálmason|year=2005|title=Jarðhitabók Eðli og nýting auðlindar|publisher=Hið íslenska bókmenntafélag}}</ref>

=== Vatnsorka ===
{{Aðalgrein|Vatnsafl}}
[[Mynd:ThreeGorgesDam-China2009.jpg|thumb|right|Þriggjagljúfrastíflan í Kína.]]
[[Vatn]] er orkumiðill og vatnsorka sú orka sem vatn býr yfir á vissum stað í náttúrulegri [[hringrás vatns|hringrás]] sinni, en mikil orka felst í [[vatnsfall|vatnsföllum]]. Fyrir tilstuðlan sólarinnar gufar vatn í sífellu upp af jörðinni. Við það að kólna þéttist gufan í [[ský]], sem aftur skilar sér til jarðar sem úrkoma. Vatn sem rennur til sjávar ber orku sem fólgin er í falli þess. Þetta er sú orka sem beisluð er með [[vatnsaflsvirkjun]]um.<ref>http://www.landsvirkjun.is/media/fraedsla/samk_veggspj_1_solarorka_A4.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305235411/http://www.landsvirkjun.is/media/fraedsla/samk_veggspj_1_solarorka_a4.pdf |date=2016-03-05 }}, sótt 5.apríl 2010</ref> Vatnsafl er virkjað til þess að framleiða rafmagn. Það er gert þannig að vatnið er látið falla, og þungi þess og fallhæð nýtt til þess að knýja hverfla. Því meira vatnsmagn og fallhæð, því meiri orka.

Sögulega hefur mest af raforkuvinnslu með vatnsaflsvirkjunum farið fram með því að reisa stórar [[stífla|stíflur]] með [[miðlunarlón]]um.<ref>{{Cite journal|last1=Moran |first1=Emilio F. |last2=Lopez|first2=Maria Claudia|last3=Moore|first3=Nathan|last4=Müller|first4=Norbert |last5=Hyndman|first5=David W.|date=2018|title=Sustainable hydropower in the 21st century |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=115|issue=47|pages=11891–11898 |doi=10.1073/pnas.1809426115|pmid=30397145|issn=0027-8424|pmc=6255148|bibcode=2018PNAS..11511891M |doi-access=free}}</ref> Stærstu stíflur heims eru [[Þriggjagljúfrastíflan]] og [[Baihetan-stíflan]] í Kína, og [[Itaipu-stíflan]] milli Brasilíu og Paragvæ. Fjöldi [[smávirkjun|smávirkjana]] og [[örvirkjun|örvirkjana]] fer vaxandi um allan heim. Í Kína eru yfir 45.000 slíkar virkjanir.<ref>{{cite web |url=https://www.irena.org/DocumentDownloads/Publications/RE_Technologies_Cost_Analysis-HYDROPOWER.pdf |title=DocHdl2OnPN-PRINTRDY-01tmpTarget |access-date=26 March 2019 |archive-date=9. nóvember 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181109085415/https://www.irena.org/documentdownloads/publications/re_technologies_cost_analysis-hydropower.pdf |url-status=dead }}</ref> Margar smávirkjanir eru [[rennslisvirkju|rennslisvirkjanir]] sem hafa ekkert miðlunarlón.<ref>{{cite web|title=Run-of-the-river hydroelectricity|url=https://energyeducation.ca/encyclopedia/Run-of-the-river_hydroelectricity |last=Afework|first=Bethel|date=3 September 2018|work=Energy Education|access-date=27. apríl 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190427184803/https://energyeducation.ca/encyclopedia/Run-of-the-river_hydroelectricity|archive-date=27. apríl 2019|url-status=live}}</ref>

=== Vindorka ===
{{Aðalgrein|Vindorka}}
[[Mynd:Global_Map_of_Wind_Power_Density_Potential.png|thumb|right|Kort sem sýnir möguleika til vindorkuvinnslu.]]
Vindorka er orka á formi [[hreyfiorka|hreyfiorku]] sem vindurinn felur í sér og á uppruna í geislum sólar. Maðurinn hefur beislað þessa orku í vel yfir 5500 ár, upphaflega með seglum báta og skipa. Talið er að fyrstu vindmyllurnar hafi verið hannaðar á 7. öld e.Kr., en þær gerðu mönnum kleift að nýta þessa orku til þess að mala korn og dæla vatni á milli staða. Síðar var farið að nota hana til þess að knýja ýmsan vélbúnað. Það var þó ekki fyrr en upp úr aldamótunum 1900 að vindmyllur voru fyrst notaðar til rafmagnsframleiðslu. Þróun vindmylla var hæg allt til ársins 1990 þegar stórt stökk varð í kjölfar umræðna um umhverfismál.

Vindorka er ókeypis og ótæmandi orkulind sem hefur ýmsa kosti varðandi nýtingu. Hún er vissulega ódýr virkjunarkostur, veldur lítilli röskun á umhverfi og er almennt talin umhverfisvæn (þótt sumir setji fyrirvara við þá ályktun).<ref>{{vefheimild|url=https://www.vb.is/skodun/hvad-ef-ekki-andar-vindum-/|titill=Hvað ef ekki andar vindum þýðum?|höfundur=Þórður Gunnarsson|vefsíða=Viðskiptablaðið|dags=1. apríl 2023|skoðað=21.6.2023}}</ref><ref>{{vefheimild|url=https://www.visir.is/g/20212154651d/hid-skituga-leyndar-mal-vindorkunnar|titill=Hið skítuga leyndarmál vindorkunnar|höfundur=Ágústa Ágústsdóttir|dags=11. september 2021|vefsíða=Vísir.is|skoðað=21.6.2023}}</ref> Þó eru ýmsir vankantar á og má þar helst nefna hversu óstöðug orkulind vindurinn er og hversu illa [[vindmylla|vindmyllur]] endast. Vindmylla þarf lágmarks [[vindhraði|vindhraða]] um 4 m/s til þess að framleiða rafmagn og nær fullum afköstum við 15 m/s. Þeim heldur hún að 25 m/s en þá aftengist hún þar til vindhraði er kominn niður undir 20 m/s. Það getur því verið vandasamt að finna góða staðsetningu fyrir vindorkuver og þar að auki er nauðsynlegt að hafa varaaflstöð til þess að tryggja stöðuga orku.

=== Sólarorka ===
{{Aðalgrein|Sólarorka}}
[[Mynd:World_GHI_Solar-resource-map_GlobalSolarAtlas_World-Bank-Esmap-Solargis.png|thumb|right|Kort sem sýnir styrk [[ágeislun]]ar sólar á heimsvísu.]]
[[Sólin]] gefur á hverri sekúndu frá sér um <math>3,9 \cdot 10^{26}</math> júl af orku á formi [[rafsegulgeislun]]ar. Til samanburðar samsvarar heildarorkuframleiðsla á jörðinni á ári því sem sólin framleiðir á einum billjónasta hluta úr sekúndu. Þessi orka er kölluð sólarorka og hluti af henni streymir til jarðar. [[Andrúmsloft jarðar|Gufuhvolfið]] endurkastar svo eða gleypir flestalla skaðlega geisla áður en þeir ná til yfirborðs jarðar.  <ref>{{cite book|author=Gordon J. Aubrecht|year=2006|title=Energy Physical, Environmental, and Social Impact|url=https://archive.org/details/energyphysicalen0000aubr_3rded|publisher=Pearson Prentice Hall|isbn=0-13-093222-1}}</ref> Sólarorkan er uppspretta allra orkulinda jarðar að undanskildum jarðhitanum og [[kjarnorka|kjarnorku]]. Hún er orkan sem drífur veðrakerfi og hafstrauma jarðar og því má rekja upptök vind- og vatnsorku til sólarinnar. Sama gildir um þá orku sem losnar við brennslu [[tré|trjáa]] og [[jurt|plantna]], því sú orka er í raun sólarorkan sem plönturnar beisluðu við vöxt sinn. Þetta gildir einnig um jarðefnaeldsneyti enda myndast það úr gömlum jurtaleifum og má þess vegna rekja til sólar.<ref>http://www.sesseljuhus.is/Template1.asp?SID_NR=556&VS=1VS1.asp {{Webarchive|url=http://wayback.vefsafn.is/wayback/20070502132656/www.sesseljuhus.is/Template1.asp?SID_NR=556&VS=1VS1.asp |date=2007-05-02 }}, skoðað 5.apríl 2010</ref>

Hægt er að nýta sólarorku á ýmsa vegu, bæði í iðnaði og á heimilum, til dæmis til hitunar vatns og lýsingar. Sólarljósið er þó ekki stöðugt og orkumagnið á hverjum stað misjafnt. Það fer eftir hnattstöðu, árstíma, tíma dags og veðráttu og því hentar best að beisla þessa orku á sólríkari svæðum.<ref>{{cite web |url=http://tonto.eia.doe.gov/kids/energy.cfm?page=solar_home-basics |title=Geymd eintak |access-date=2010-04-13 |archive-date=2010-03-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100323012033/http://tonto.eia.doe.gov/kids/energy.cfm?page=solar_home-basics |url-status=dead }}</ref>

=== Lífmassi ===
[[Mynd:Hampur1.jpeg|thumb|Dæmi um framleiðslu lífmassa, hampræktun á Möðruvöllum 2008]]
{{aðalgrein|Lífmassi}}
Lífmassi er í grunninn lífrænt efni sem gengur af í líffræðilegum ferlum.<ref>http://www.calderasybiomasa.com/is/que-es-la-biomasa/{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}, skoðað 12.apríl 2010</ref>  „Þegar rætt er um lífmassa sem orkulind er yfirleitt átt við afurðir eða aukaafurðir úr skógrækt og landbúnaði, en [[etanól]], [[metan]] og [[lífdísill]] eru helstu miðlar lífmassaorku. Því kemur ekki á óvart að þau lönd sem komin eru einna lengst í þróun á lífmassa sem [[eldsneyti]] í stað jarðefnaeldsneytis eru [[Brasilía]], þar sem [[sykurreyr]] er hráefnið og [[Svíþjóð]] og [[Finnland]], þar sem skóglendi er mikið. Fleiri lönd standa þó einnig framarlega í þessum efnum.“ <ref>http://www.mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html?radnr=1151568, sótt 12.apríl 2010</ref>

Lífmassi er meðal þeirra orkugjafa sem munu koma í stað jarðefnaeldsneytis til að draga úr aukningu gróðurhúsaáhrifa. Með því að vinna gas úr sorpi og búfjáráburði er einnig dregið úr losun metans sem er mjög virk [[gróðurhúsalofttegund]], og afgangar úr grisjun skóga og timburvinnslu eru mikilvægt hráefni. [[Úrgangur]] sem til fellur dugir þó skammt. Á Íslandi kemur til greina að hirða lífmassa af túnum eða rækta [[tún]] sérstaklega með tegundum eins og [[strandreyr]], [[bygg]]i og [[alaskalúpína|alaskalúpínu]]. Víði ætti að mega rækta með góðum árangri. Minni líkur eru á  að rækta megi olíujurtir til að fá [[dísilolía|dísileldsneyti]].<ref>http://www.landbunadur.is/landbunadur/wgsamvef.nsf/0/f576196d6d2cbbaf002571010047ed48/$FILE/41.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304221517/http://www.landbunadur.is/landbunadur/wgsamvef.nsf/0/f576196d6d2cbbaf002571010047ed48/$FILE/41.pdf |date=2016-03-04 }}, sótt 12.apríl 2010</ref>
Orkan sem fæst úr lífmassa er ekki jafn þétt og sú úr jarðefnaeldsneyti og því þarf aukna tækni til þess að lífmassaorka sé samkeppnisfær. Því er ljóst að landbúnaðurinn og iðnaður þarf meiri gróður og hagkvæmari vinnslu til þess að unnt sé að auka notkun lífmassa. Mögulegar afurðir úr lífmassa er eldsneyti í vökva- og gasformi auk fleiri gagnlegra efnasambanda sem nú eru framleidd úr jarðefnum.<ref>http://wayback.vefsafn.is/wayback/20051101164047/www.umhverfisvefurinn.is/2/Files/Skra_0003971.pdf</ref>

== Endurnýjanleg orka á Íslandi ==
[[Ísland]] hefur mikla sérstöðu þegar kemur að orkumálum. Hver íbúi notar meiri orku en þekkist annars staðar og sömuleiðis er hlutfall endurnýjanlegra orkugjafa óvenju hátt. Orkubúskapurinn byggist aðallega á jarðhita, vatnsafli og innfluttu jarðefnaeldsneyti.<ref>http://www.rammaaaetlun.is/kynningar--og-umsagnarferli/virkjunarkostir-2.-afanga/orkukostir-og-orkunotkun/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140821140921/http://www.rammaaaetlun.is/kynningar--og-umsagnarferli/virkjunarkostir-2.-afanga/orkukostir-og-orkunotkun/ |date=2014-08-21 }}, skoðað 3.apríl 2010</ref> Samkvæmt [[Hagstofa Íslands|Hagstofu Íslands]] var heildarorkunotkun þjóðarinnar árið 2020, 246 PJ (petajúl). Rúmlega 89% kom frá innlendum og endurnýjanlegum orkulindum og 10% úr innfluttu jarðefnaeldsneyti,<ref name="hagstofan">{{vefheimild|url=https://px.hagstofa.is/pxis/pxweb/is/Umhverfi/Umhverfi__4_orkumal__2_framleidslaognotkun/IDN02102.px/table/tableViewLayout2/|titill=Heildarnotkun orku eftir uppruna 1940-2020|vefsíða=Hagstofa Íslands|skoðað=21.6.2023}}</ref> en þessi hlutföll eru öfug við það sem gerist annars staðar í heiminum.

Af innlendri orku kom árið 2019 18,2%  frá vatnsafli, en mest eða 65,5%  frá jarðhita. Notkun jarðefnaeldsneytis einskorðast að mestu við bíla- og skipaflotann eða um 14,5% og um 1,8% eru kol sem notuð eru í iðnaði.<ref name="hagstofan" />

=== Íslensk stjórnsýsla ===
Ísland er í samstarfi á alþjóðavettvangi um orkumál og hefur þannig tækifæri til þess að miðla reynslu og upplýsingum á þessu sviði. Í dag heyra orkumál undir [[umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneyti Íslands]].<ref>{{vefheimild|url=https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2022/12/20/Nytt-skipurit-umhverfis-orku-og-loftslagsraduneytisins/|titill=Nýtt skipurit umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytisins|vefsíða=Stjórnarráð Íslands|dags=20. desember 2022|skoðað=21.6.2023}}</ref>  [[Orkustofnun]] er stjórnsýslustofnun orkumála í umboði stjórnvalda og gefur ráðleggingar í þeim efnum. Stofnunin aflar þekkingar um orkumál og varðveitir þann þekkingarbrunn;  aflar undirstöðugagna um vatnafar og vatnsbúskap, jarðhita, náttúrufar og umhverfi; og miðlar þurfandi þjóðum af þekkingu okkar í rannsóknum og nýtingu á jarðhita.<ref>http://www.althingi.is/lagas/128b/2003087.html</ref> Kröfur um samræmda stefnu og aðgerðir á heimsvísu hafa aukist mjög og því er alþjóðlegt samstarf engu síður mikilvægt svo markmiðum verði náð. Slíkt samstarf er sérstaklega mikilvægt fyrir Ísland sem að miklu leyti byggir efnahag sinn á sjálfbærri nýtingu náttúruauðlinda og hreinni náttúru.<ref>http://www.utanrikisraduneyti.is/nyr-starfssvid/althjoda-og-oryggismal/audlinda-og-umhverfismal/verkefni//nr/4552, skoðað 16.apríl 2010</ref>

Vinna að aukinni þekkingu og tækniþróunar á sviði endurnýjanlegrar orku hefur verið sett í forgang á [[Norðurlöndin|Norðurlöndunum]]. Náttúrulegar aðstæður eru þó mjög mismunandi á milli landa eða svæða, og því misjafnt hvaða orkulindir hentar að nýta á hverjum stað. Þær orkulindir sem mest er horft til eru vindorka, vatnsorka, jarðhiti, lífræn orka og sólarorka.<ref>http://www.norden.org/is/samstarfssvith/orkumal {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100509235143/http://www.norden.org/is/samstarfssvith/orkumal |date=2010-05-09 }}, skoðað 1.apríl 2010</ref>

== Tilvísanir ==
{{reflist}}

== Tenglar ==
* [http://www.landsvirkjun.is/ Landsvirkjun]
* [https://orkustofnun.is/ Orkustofnun]
* [https://orkusetur.is/ Orkusetur]
* [http://www.orkuskiptaspa.is/ Orkuskiptaspá] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230621101326/http://www.orkuskiptaspa.is/ |date=2023-06-21 }}
* [http://www.ust.is/ Umhverfisstofnun]
* [http://www.iea.org/ Alþjóðaorkustofnunin]

{{Endurnýjanleg orka}}
[[Flokkur:Endurnýjanleg orka| ]]